Ochrona sygnalistów – Whistleblower – tło prawne

Termin wejścia w życie ustawy

Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa służy wdrożeniu do polskiego porządku prawnego wymogów przewidzianych postanowieniami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17 oraz Dz. Urz. UE L 347 z 20.10.2020, str. 1).

Celem dyrektywy 2019/1937 jest poprawa egzekwowania prawa i polityk UE w określonych dziedzinach poprzez ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających odpowiedni poziom ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa. W dyrektywie 2019/1937 ustanawia się zasady i procedury dotyczące ochrony „sygnalistów”, czyli osób, które zgłaszają informacje uzyskane w kontekście związanym z pracą na temat naruszeń prawa.

Dyrektywa 2019/1937 nakłada na państwa członkowskie obowiązek wdrożenia regulacji zapewniających ochronę sygnalistom, w tym ustanowienia wewnętrznych procedur dokonywania zgłoszeń naruszeń objętych dyrektywą, dotyczący podmiotów z sektora publicznego, jak i podmiotów z sektora prywatnego, oraz procedur dokonywania zgłoszeń do organów publicznych. W zakresie prywatnych podmiotów (a więc w szczególności przedsiębiorców) obowiązki określone w dyrektywie 2019/1937 związane z wewnętrznymi procedurami dokonywania zgłoszeń dotyczą podmiotów zatrudniających co najmniej 50 pracowników lub prowadzących działalność w zakresie usług finansowych lub związaną z ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

Termin do wdrożenia dyrektywy upłynął 17 grudnia 2021 r.

Opóźnienie we wdrożeniu dyrektywy wiązało się z reakcją Komisji Europejskiej, która w dniu 15 lipca tego roku skierowała wezwanie do przekazania przez rząd informacji na temat powodów opóźnienia w transpozycji dyrektywy do polskiego porządku prawnego.

W przypadku  uzyskania przez KE niesatysfakcjonującej odpowiedzi, Komisja Europejska uprawniona będzie do skierowania sprawy do Trybunału Sprawiedliwości UE, co w konsekwencji skutkować będzie mogło nałożeniem na Polskę kary.

Realna groźba nałożenia na Polskę kary, powoduje, że w interesie RP jest jak najszybsze uchwalenie ustawy transponującej do polskiego porządku prawnego dyrektywę.

Wg najnowszych informacji, planowany termin przyjęcia projektu ustawy przez Radę Ministrów to III kwartał 2022 r.

Następnie projekt ustawy będzie musiał przejść przez parlament oraz uzyskać podpis prezydenta. Końcowym etapem procedury legislacyjnej będzie ogłoszenie nowouchwalonego aktu w Dzienniku Ustaw oraz jego wejście w życie.

Zakres podmiotów objętych nowymi regulacjami

Realizacja wymogów wynikających z dyrektywy wiąże się z nałożeniem określonych obowiązków na podmioty zarówno z sektora publicznego jak i prywatnego. Skupiając się na tej drugiej kategorii stwierdzić należy, że wymogiem, którym objęci będą pracodawcy będzie konieczność wdrożenia wewnętrznego kanału komunikacji oraz opisanie zasad jego funkcjonowania w procedurze wewnętrznej uchwalanej w szczególnym, przewidzianym ustawą, trybie.

Wśród podmiotów sektora prywatnego wyróżnić można trzy kategorie podmiotów zobowiązanych do dostosowania do nowych wymogów.

• Pracodawcy zatrudniający co najmniej 250 osób,
• Pracodawcy zatrudniający od 50 do 250 osób,
• Podmioty prowadzące działalność kwalifikowaną.

W przypadku podmiotów prowadzących działalność kwalifikowaną, poziom zatrudnienia pozostaje bez wpływu na wymóg wdrożenia procedury wewnętrznej. Podmioty zaliczane do tej grupy zobowiązane są do dostosowania do nowych wymogów w terminach analogicznych dla pracodawców zatrudniających co najmniej 250 osób.

Do grupy podmiotów kwalifikowanych zalicza się m.in. instytucje obowiązane na gruncie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, instytucje finansowe, podmioty prowadzące działalność w sektorze transportowym, czy dostawcy mediów i kluczowych usług cyfrowych.

Wymóg wdrożenia procedury wewnętrznej nie będzie dotyczył pracodawców zatrudniających poniżej 50 osób, pod warunkiem, że pracodawcy należący do tej grupy nie będą prowadzili działalności kwalifikowanej.

Okres dostosowawczy

Najnowszy projekt ustawy przewiduje dwumiesięczny okres vacatio legis. Jest to termin, który musi upłynąć od dnia opublikowania ustawy w Dzienniku Ustaw do dnia jej wejścia w życie. Następne dwa miesiące to czas na wdrożenie procedury wewnętrznej przez podmioty z pierwszej kategorii. Tytułem przypomnienia są to pracodawcy zatrudniający od 250 pracowników, a także podmioty prowadzące działalność kwalifikowaną, do których zalicza się m.in. zarządzających ASI, kantory, czy biura usług płatniczych.

Podmioty, które nie prowadzą działalności kwalifikowanej, zatrudniające od 50 do 249 pracowników zobowiązane będą do wdrożenia procedury wewnętrznej do 17 grudnia 2023 r.

Sankcje

Naruszenie wymogów przewidzianych ustawą w zależności od kategorii przewinienia stanowić będzie wykrocznie lub przestępstwo.

Za wykroczenie, projekt ustawy uznaje niewdrożenie procedury wewnętrznej lub wdrożenie procedury niespełniającej wymogów przewidzianych w ustawie. Popełnienie tego wykroczenia zagrożone będzie karą grzywny do 5 tys. zł

O ile ustawa przewiduje tylko jedną kategorię wykroczenia, o  tyle czynów zabronionych pod groźbą kary kwalifikowanych jako przestępstwa jest znacznie więcej. Należą do nich:

• Utrudnianie dokonania zgłoszenia,
• Podejmowanie działań odwetowych,
• Ujawnienie tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia, osoby powiązanej, lub pomagającej w zgłoszeniu
• Świadome dokonanie zgłoszenia nieprawdziwej informacji.

Osoba popełniająca którekolwiek z opisanych wyżej przestępstw będzie musiała się liczyć z karąą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności nawet do 3 lat.

Relacja ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa do aktualnie obowiązujących wymogów

Choć ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa pozostaje wciąż w fazie projektu, warto nadmienić, że już teraz wiele kategorii podmiotów zobowiązanych jest do posiadania procedury wewnętrznej określającej zasady anonimowego zgłaszania naruszeń. Jedną z kategorii takich podmiotów są instytucje obowiązane w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, do których zalicza się między innymi alternatywne spółki inwestycyjne oraz podmioty nimi zarządzające.

Zasadnicza różnica, jaka wiązać się będzie z wejściem w życie nowych regulacji, dotyczyć będzie rozszerzenia katalogu tematycznego naruszeń, które stanowić będą mogły podstawę do dokonania anonimowego zgłoszenia.

O ile dziś, obowiązujące przepisy wymagają tego, by u zarządzających ASI obowiązywał wewnętrzny kanał komunikacji dotyczący anonimowego zgłoszenia naruszeń z obszaru przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, o tyle, po wejściu w życie nowych przepisów, zakres ten ulegnie istotnemu rozszerzeniu, np. o kwestie związane z naruszeniem danych osobowych, czy wymogów przewidzianych ustawą o funduszach inwestycyjnych.  

Platforma Fundequate oferuje bezpieczny, zgodny z przepisami system zgłoszeń dla sygnalistów.